Kürtçe seçmeli ders ve biz

Bu iki haftadır Seçmeli Ders konusu gündemde. Farklı çevrelerden birçok Kürt kurumu, Kürt ailelerden çocukları için Kürtçe (Kurmancca ve Zazaca) derslerini seçmesini istiyor. Geçen sene aynı dönemde de benzer bir kampanya yürütülmüştü. Kürtçe Dil Gönülleri Birliğinin verilerine göre, 2024-2025 öğrenim yılında 12 şehirde 25 bin 644 öğrenci Kürtçe dersini tercih etmiş. Bu sayının şehirlere göre dağılımı şöyle: Bingöl: 6230, Diyarbakır: 5104, Mardin: 4941, Batman: 3400, Van: 1757, Şırnak: 1383, Hakkâri: 1092, Mersin: 650, Bitlis: 324, Elâzığ: 132, Dersim: 282, Urfa: 435.

Hezkurd, Dilkurd ve Hüda-Par gibi bazı çevreler bu talebi halka ulaştırmak ve tercih edenlerin sayısını artırmak için sahaya inmiş durumda.

Ayrıca sosyal medya mecralarında da çeşitli kişi ve kurumlar yoğun bir kampanya yürütüyor. Orta öğrenim çağında (5,6,7,8) çocukları olan ailelerden Kürtçe seçmeli dersi tercih etmeleri isteniyor.

Pedagojik ölçülere göre çocuk önce kendi anadilinde eğitime başlamalı, daha sonra ikinci dil devreye girmeli. UNESCO gibi birçok uluslararası kurumun önerdiği bu eğitim modeline, Anadil Temelli Çok-dilli Eğitim deniyor. Fakat Türkiye’deki eğitim sistemi ilk dört yılda çocuğu anadilinde koparıp, ikinci dört yılda ona bu dersi seçmeli olarak vermeyi öngörüyor. Çocuk liseye geldiğinde yine ana dil dersinden yoksun kalacak.

Bu sisteme rağmen dersi seçmek isteyenleri de birçok başka engel karşılıyor. Dil Gönüllüleri Birliği geçen yıl hazırladığı bir raporda bu engelleri de şöyle sıralamış:

1) Seçmeli ders tercihleri ve derslerin okutulmasının okul idarelerinin inisiyatifinde olması fiili birçok sorun yaratmaktadır. Bu dersler, çocukların kendilerini geliştirmek istedikleri alanlarda veriliyor, dolayısıyla tercihlerinin de eksiksiz karşılanması gerekiyor. Bu konuda İl Milli Eğitim Müdürlükleri’nin duruma eğilmesi ve seçmeli derslerin seçiminde ve okutulmasında gerekli tedbirleri almasını önemli bir ihtiyaç olarak görüyoruz.

2) Kürtçe (Kurmancca-Zazaca) seçmeli derslerin Yaşayan Diller ve Lehçeler başlığı altında yer alması bu dillerin halihazırda konuşulmadığı, sadece yaşadığı ve korunması gereken sıradan kültürel bir değer olduğu intibaı oluşturuyor. Oysa ki Kürtçe halen milyonlarca vatandaşımız tarafından güçlü bir şekilde kullanılmakta ve konuşulmaktadır. Dolayısıyla Kürtçenin önündeki kalıpsal engellerin de kaldırılması ve Kürtçenin eğitimde kullanılmasının daha ziyade teşvik edilmesi gerektiğini tecrübe etmekteyiz. Yerel Dillerin eğitimde kullanılması hakkının Devlet hükmi varlığının sorumluluğunda olduğu bir gerçektir.

Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı çoklu etnisite ile birleşik bir toplumu ifade eder. Her etnik yapının doğal ve organik unsurları vardır; ki bunlardan biri de dildir. Tarihsel süreciyle de incelenirse bu bir problem olmanın aksine toplumsal birliği sağlayacak zenginliğin güçlü bir unsurudur.

Yaşayan Diller ve Lehçeler başlığı altında düzenlenen diğer dil/lehçeler gibi Kürt dilleri bu toplumun büyük bir kesimi tarafından yoğun bir şekilde konuşulmaktadır. Bu şekilde ele alındığında Kürtçe, korunması gereken sıradan bir kültürel değer değil; var olan tarihi, toplumsal ve kültürel bir değerdir. Dolayısıyla bu derslerin okullarda ‘’Yaşayan Diller ve Lehçeler’’ başlığıyla verilmesi dezavantajlı bir durum yaratmaktadır.

3) Dini özellikli seçmeli derslerin öncelikli olarak seçtirildiği durumlar ile sıklıkla karşılaşıyoruz. Aynı minvalde bu derslerin Kürtçe seçmeli derslere alternatif olarak okutulduğu çok sayıda durumla da karşılaşıyoruz. Konu sadece dini özellikli dersler değildir, aynı zamanda okulda görev yapan öğretmenlerin belli seçmeli dersleri verebiliyor olmasıyla da ilgili bir durumdur. Dolayısıyla seçmeli derslerin sağlıklı bir şekilde verilebilmesi de ancak nitelikli ve yeterli sayıda öğretmenin atanması ile mümkün olacaktır.

Seçmeli derslerde tercih iradesi her ne kadar öğrenci ve velilerine bırakılsa da idari bazı eksiklikler sebebiyle sağlıklı bir tercih sürecinden bahsetmek mümkün değildir. Kürtçenin yoğun konuşulduğu bölgelerde öğrencilerin anadillerini öğrenmeye duydukları ihtiyaç idareler tarafından göz ardı edilmemelidir. Diğer yandan dini içerikli derslerin Kürtçe derslerine alternatif olarak sunulduğunu tecrübe ediyoruz. Her şeye rağmen bu dersleri almaya başlayan öğrencilerin öğretmen yokluğu ve derse özgü materyal eksiklikleri ile karşılaştıklarını görmekteyiz.

4) Bazı okullarda 10 kişilik tercih sayısı sağlanamadığından seçmeli Kurmancca ve Zazaca derslerini tercih eden çocuklar bu dersleri alamıyorlar. Bu sorunun çözümü için halihazırda etkin olarak kullanılan EBA sisteminin en iyi çözüm yolu olduğunu düşünüyoruz. Şöyle ki; 10 kişilik tercih sayısını aşamayan durumlarda her il veya ilçedeki tercih sayıları tespit edilerek bu dersleri tercih edenler sınıflara ayrılabilir ve online olarak bu dersleri almaları sağlanabilir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın buna uygun merkezi bir takip komisyonu oluşturması sistematik ve sağlıklı bir işleyiş oluşturacaktır.

5) Şahit olduğumuz bir diğer sorun da seçmeli ders tercih formları ile ilgilidir. Bu formlar birçok okulda dağıtılmadan seçmeli ders tercihleri otomatik olarak yaptırılıyor veya formlardan Kurmancca ve Zazaca dersleri çıkarılarak öğrencilere tercih yaptırılıyor. Dolayısıyla öğrenciler seçmeli derslerden istediklerini tercih edememekte ve bu derslerden beklediklerini alamamaktadırlar. İl-İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri’nin okul idarelerine gereken uyarıları yapmaları durumunda seçmeli ders sürecinin daha sağlıklı ilerleyeceğini düşünüyoruz.

6) Yeterli sayıda öğretmen atamasının olmaması da seçmeli Kurmancca ve Zazaca derslerinin önünü kapatıyor. Bu sene Kurmancca ve Zazaca 58 öğretmen atamasını bu açıdan olumlu buluyoruz. Bu derslerin çokça tercih edilmesinden ötürü Kürt nüfusunun yoğun olduğu yerlerde her okula bir Kürt Dili ve Edebiyatı öğretmeninin atamasının yapılmasını talep ediyoruz.

Klasik devlet aklından kaynaklanan engeller bir yana bırakılırsa, raporda biz Kürtleri ilgilendiren iki madde var: “Bilinç eksikliği” ve “Yanlış siyasi yaklaşım”. Aşağı yukarı iki yüz yıldır Kürt dilini ortadan kaldırmaya dönük bir dil politikası ve planlaması yürütülüyor. Bu politika ve planlamanın bir sonucu olarak Kürt toplumunun önemli bir kesimi Kürt dilinden kopmuş durumda. Aileler “çocuklar eğitim hayatında zorluk çekmesin, daha kolay iş ve ekonomik imkanlara kavuşsun” gibi gerekçelerle çocuklarını kendi anadilinde büyütmüyorlar. Bu yüzden dil alanında mücadele yürüten kişi ve kurumlar dil bilincini geliştirmek için yoğun bir çaba göstermek zorunda.

Öte yandan, Kürtçe resmî kurumlarda, özellikle de okullarda yasaklanmış durumda. Çocuklar anadilleri yüzünde cezalandırılmış, çeşitli baskılara maruz kalmış, hala kalmaktalar. Kürt dili hala çeşitli şekillerde kriminalize ediliyor, insanlar bu yüzden çeşitli baskılara maruz kalıyor.

Sırf bu nedenle olsa bile bu zincirin bir halkasını kıracak her adım sahiplenilmelidir. Elbette Kürt halkı anadilde eğitim istiyor, statü sahibi olmak istiyor. Ancak seçmeli ders buna engel değil, tam tersine bu amaca ulaşmak için seçmeli ders bir basamak olarak görülmelidir.

Dil mücadele ile özgürleşir, yakınmak ile değil. Aynı şekilde dil çalışma ve emek ile gelişir. Bizden istenen şey, el ele vererek bu mücadeleyi büyütmektir. Eğer bir milyon kişi bu dersi tercih ederse, asimilasyoncu güçler büyük bir darbe yer. Bu yüzden de orta okul çağında çocuğu olan bütün Kürt ailelere çağrım 17 Şubat’a kadar Kürtçe dersi seçmeleridir.